Ιωάννης ο Δαμασκηνός

(Δαμασκός, περ. 675 – Ιεροσόλυμα, περ. 750). Θεολόγος, υμνογράφος και διδάσκαλος της Εκκλησίας. Καταγόταν από οικογένεια γνωστή με το όνομα Μανσούρ και ο πατέρας του ήταν λογοθέτης στην αυλή του χαλίφη Αμπτ-ελ-Mαλέκ. Στην αρχή ακολούθησε και ο ίδιος την πορεία του πατέρα του φτάνοντας έως το αξίωμα του πρωτοσυμβούλου, ενώ αργότερα εισήλθε στη μονή του Αγίου Σάββα κοντά στα Ιεροσόλυμα και χειροτονήθηκε πρεσβύτερος. Ήταν πολυγραφότατος, με ευρύτατες γνώσεις και ποικίλα ενδιαφέροντα. Τα συγγράμματά του διακρίνονται σε ερμηνευτικά (κυρίως σχόλια στις επιστολές του Παύλου), ηθικά (όπως η συλλογή Ιερά παράλληλα) και αντιρρητικά (κατά διαφόρων αιρέσεων). Στην τελευταία κατηγορία ανήκουν και τρεις λόγοι του Περί εικόνων, με τους οποίους κατέκρινε τη θρησκευτική πολιτική του εικονομάχου αυτοκράτορα Λέοντα του Ισαύρου. Οι λόγοι αυτοί αποτέλεσαν τη θεωρητική βάση της Z’ Οικουμενικής Συνόδου, που αποκατέστησε το προσκύνημα των εικόνων. Έγραψε ακόμη ομιλίες, εγκώμια και βίους αγίων· το σπουδαιότερο όμως από τα έργα του είναι η Πηγή γνώσεως, που διαιρείται σε τρία μέρη: φιλοσοφική εισαγωγή στη δογματική, ιστορία των αιρέσεων και Έκδοσις (ή Έκθεσις) της ορθοδόξου πίστεως. Στο πρώτο και στο τρίτο μέρος ο I. ο Δ. προσπάθησε –με βάση τη λογική του Αριστοτέλη– να συστηματοποιήσει τη δογματική διδασκαλία της Αγίας Γραφής, των οικουμενικών συνόδων και των Πατέρων της Εκκλησίας. Το έργο αυτό επέδρασε σημαντικά στους μεταγενέστερους θεολόγους τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση, ενώ μεταφράστηκε στα λατινικά, συμβάλλοντας έτσι στη διαμόρφωση της σχολαστικής θεολογίας. Σημαντική ήταν επίσης η συμβολή του στην εκκλησιαστική ποίηση και μουσική, καθώς έγραψε πολυάριθμους κανόνες (όπως τον γνωστό πασχαλινό κανόνα Αναστάσεως ημέρα) και αναδείχθηκε σε έναν από τους μεγαλύτερους υμνογράφους της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αυτός επίσης καθόρισε τους οκτώ ήχους της εκκλησιαστικής μουσικής, γι’ αυτό θεωρείται ο συντάκτης του κύριου μέρους της Οκτωήχου. Τέλος, στον I. τον Δ. αποδίδεται το θρησκευτικό μυθιστόρημα Βίος Βαρλαάμ και Ιωάσαφ, που διαδόθηκε ιδιαίτερα στο Βυζάντιο.